Toespraak van de maand - oktober 2024

Hanna Mobach:

Het jongetje Maarten kijkt naar de apen aan de rand van het oerwoud, 1993

 

Op 23 juni 2001 organiseerde stichting ‘Zen als leefwijze’ een zen-ontmoetingsdag in Amsterdam, waarbij vier bekende leraren uitgenodigd waren: Jiun Roshi, Ton Lathouwers, Nico Tydeman en -  uiteraard -  Maarten Houtman.

 

In de convocatie voor het leraren-weekend van oktober 2000 had Maarten ze met nadruk verzocht aan de uitnodiging gehoor te geven. ‘Het is wenselijk dat op die dag, waar zoveel verschillende benaderingen, niet alleen van de leraren maar ook van de leerlingen, naar voren zullen komen, voor onszelf uit te maken wat voor ieder afzonderlijk het meest belangrijk is in de meditatie.’ Hij besloot met ‘Wat het bestuur van de Stichting heeft ondernomen is een waagstuk, dat door ons gesteund moet worden om het te doen slagen. Het is namelijk voor het eerst in Nederland dat deze groeperingen heel direct iets van elkaar vernemen en er hun voordeel mee kunnen doen.’

Inderdaad vertegenwoordigden deze vier leraren – de ‘pijlers van zen’, zoals ze met een knipoog werden genoemd - een breed spectrum van stromingen binnen de vaderlandse zen. Ze hielden alle vier een inleiding en de dag werd gelukkig een succes, zoals aan het lichtvoetige verslag van dagvoorzitter Ad Verhage valt af te lezen. Mocht je ruimer geïnteresseerd zijn, dan kun je de weergave in twee afleveringen terugvinden met de toespraken van Nico Tydeman en Ton Lathouwers in het eerste deel en die van Jiun Roshi en Maarten Houtman in het tweede deel.

De voordracht van Maarten presenteren we ditmaal als toespraak van de maand. Je kunt hem hier lezen.

 

Hein Zeillemaker

 Toespraak van de maand - september 2024

                                  M.C.Esscher, Klimmen en Dalen, litho, 1960

Voorlopigheid

– Ik zal je daarna waarschijnlijk niet meer zien, mijn tijd is gekomen.
– Maar blijf ik in uw aandacht?
– Natuurlijk, dat heeft niet met het afleggen van dit lichaam te maken.
Li boog diep en voelde de hand van de priester op zijn hoofd.

Er ging een wonderlijke kracht van uit. Alles zou gaan zoals het moest                                                                   Maarten Houtman, De droom van een dwaze monnik 

 

‘Blijf ik in uw aandacht, meester?’

De dwaze monnik Li - de hoofdpersoon uit Maartens roman ‘De droom van een dwaze monnik’- lijkt zijn naam eer aan te doen met die vraag. Want hoe kan de meester aandacht voor hem hebben als hij er straks niet meer is? Dood is toch dood? 

Maar die meester beaamt het: ‘Natuurlijk, dat heeft niet met het afleggen van dit lichaam te maken.' Dat lijkt ons een tegennatuurlijke wereld ......



Als je Maarten over ‘het leven na dit leven’ hoort praten, zoals in een interview met Tom Boves in het Tijdschrift Zen 1), begin je zoetjes aan te begrijpen dat de grens tussen leven en dood voor hem fluïde was. 
Er is meer tussen hemel en aarde – die klok hebben we allemaal horen luiden.

 

In de nacht nadat we De schoonheid van het vergankelijke uitgekozen hadden als Toespraak van de Maand, had ik een droom. Ik droomde dat iemand me maar bleef vragen of Maarten Houtman nog leefde of dat hij dood was. Wakker wordend was ik danig in de war. Ik had daar toch een eenduidig antwoord op kunnen geven…

...

 

Mijn vrouw Klaaske vertelde ik de volgende ochtend van de droom. We kregen een gesprek over ‘loslaten’. Met sommige mensen blijf je maar bezig, ook al zijn ze dood. Wil je ze wel loslaten?
 Misschien werd ik met m’n droom over Maarten wel uitgenodigd om verder te gaan. Want is het niet de schoonheid van het vergankelijke dat je, mét je verlies, het leven als nieuw kunt ontmoeten? 

 

Blijft die vraag van de ‘dwaze monnik’, die impliciet uitgaat van een wisselwerking tussen de voorlopige en tijdloze werkelijkheid. Soms, als in een zuchtje wind, lijkt het er te zijn.

 

Hein Zeillemaker

 

1. Tom Boves, Je bent een voorlopige uiting van iets wat je nooit kunt bevatten, interview met Maarten Houtman. Tijdschrift ZEN Nr. 80, winter 1999/2000, blz. 32-37

  Toespraak van de maand - augustus 2024                                                                                                                                                                        

Dit is het logo voor de uitgaven van de stichting ‘Zen als leefwijze’. Het is ontworpen door Hanna Mobach. Van twaalf voorstudies maakte Hanna een collage, die we hebben gezet boven de toespraak van deze maand: Je bent altijd verbonden.

Het levensweefsel

 Een terugkerende vraag bij de rampscenario's van vandaag luidt: kunnen we er nog iets aan doen, kunnen we niet iets organiseren – in plaats van langs de kant te staan en af te wachten wat er verder gaat gebeuren? Op de voorlaatste dag van de sessie van december 1984 in Eefde, ontspon zich een gesprek tussen Maarten en een leerling over de vraag: kunnen we met mediteren een verandering teweegbrengen? Het lijkt een probleem van alle tijden te zijn… Onderstaand fragment is een uitsnede uit het gesprek, de volledige dialoog vind je hier.

Hein Zeillemaker

Vraag:
Maarten, een paar dagen geleden had je het erover dat, welke verandering je ook in de maatschappij aanbrengt, welke idealistische groep je ook organiseert, het gedoemd is te mislukken. En tegelijkertijd heb je gezegd dat de enige manier waarop de wereld ooit zal kunnen veranderen, is op deze weg (van meditatie) te gaan.
Wat ik me afvraag is, gesteld dat een aantal mensen het werkelijk lukt om een beetje verder op deze weg te komen, dan zijn er zoveel mensen die zich hier helemaal niet mee bezig houden... En ik ben bang dat het ook nooit zal gebeuren. Of omdat ze de kans er niet toe krijgen, of omdat ze er niet voor open staan. Zelfs degenen die het proberen is zo’n kleine groep – en die blijven ook meestal hopeloos steken – dat ik niet zie dat dat ooit een verandering te weeg kan brengen.

Maarten:
Ja, dat is typisch de vraag van het denken. Want – dat ben je je misschien niet bewust – dat betekent eigenlijk van zou ik hier nou eigenlijk aan beginnen, want het is een hopeloze zaak. Het aantal mensen wat hiermee bezig is is procentueel te verwaarlozen, de geweldige krachten die aan de gang zijn van destructie en vervuiling, die zijn geweldig groot. Dus wat heeft dat nu allemaal voor nut.
Maar het gaat voorbij aan het proces zelf, dat het mogelijk is dat een mens de betrekkelijkheid van zijn bestaan ervaart. En dat is niet te vergelijken, daar kun je niet van zeggen: het zijn er maar vierendertig op de drie miljard. Maar dat dat kan, is hetgeen waar het om gaat. En wat daar verder gebeuren gaat, dat weten we niet. Maar waar het eigenlijk om gaat – en dat onttrekt zich gewoon aan het hele mechanistische denken, want oorzaak en gevolg is een mechanistisch denken – is dat doordat zo’n mens verandert, doordat zo’n mens door dat hele proces heengaat en zichzelf als een vergankelijke uiting in het geheel ervaart, dat daardoor in het hele levensweefsel iets verandert.
Zoals je op heel kleine schaal kunt opmerken – dat is dan maar heel kleine schaal en maar heel flauw en niet te vergelijken met wat ik nu bedoel: dat is dat iemand die geordend, opgeruimd en opgewekt is, gewoon een totaal andere atmosfeer om zich heen verspreid – en dat is echt in het klein – dan iemand die in de zorgen zit, zwaar tilt aan alles en kankert.
Dus dit is een zo fundamenteel proces, dat verandert dus aan het wereldbewustzijn iets. Dus het onttrekt zich aan alle vergelijkingen, want het heeft er niet mee te maken. De wereld van de vergelijkingen is de wereld van ontstaan en van sterven. Dat is die wereld die altijd maar doorgaat, in de mate waarin wij ons daaraan conformeren, ons identificeren met die kant van onszelf die natuurlijk levensgroot aanwezig is – het is dus geen ontkenning, het is juist een herkenning ervan – , die maakt juist dat het ook altijd zo doorgaat.
Het probleem is eigenlijk: moet het nou altijd zo doorgaan. We weten niet anders in de loop van de geschiedenis dan dat het altijd op deze manier gegaan is. Alleen, we bezitten nu een geweldig technisch vermogen om nog grotere rampen te veroorzaken, dat is het verschil. Maar de kern is precies hetzelfde. En de vraag is: moet dat nu dus allemaal zo doorgaan. Er zijn inderdaad vele mensen die zeggen: ja, zo zal het wel altijd doorgaan… En daar kun je dan over strijden, maar het heeft er helemaal niet mee te maken. Het is een totaal ander iets.

 Toespraak van de maand - juli 2024

Hanna Mobach en Maarten Houtman, 2005. Foto: Ingrid Bakker

Waar alle tegenstellingen ophouden, ook in jezelf 

 

Tijdens de wekelijkse bijeenkomst van onze toenmalige Amsterdamse huiskamergroep viel me een keer een uitspraak van Maarten in, waarin hij een toestand beschrijft ‘waarin alle tegenstellingen ophouden’.
Terwijl ik daar op mijn meditatiebankje zat, stormde het vanbinnen – de eeuwige worsteling met de wereld en met de mensen om je heen. Toen schoot me dat citaat te binnen.
Dat gaf me een geweldige troost. Plotseling leek het vanzelfsprekend dat die toestand ‘waarin alle tegenstellingen ophouden’, mogelijk is, ik wist gewoon dat het zo was…
Maar ik voelde ook dat er nog iets aan ontbrak, er hoorde nog iets bij. Maar wacht eens… ja, dat was het: Maarten had die toestand omschreven als dat alle tegenstellingen ophouden in jou.
De cirkel was rond: je kunt aan al die conflicten met de wereld en met de mensen, niets veranderen. Het kan alleen maar tot een einde komen in jou.
Dat gaf een plotselinge kalmte… dat de wereld en de mensen mochten zijn wat ze zijn, maar dat er in mij vrede moest komen.
Natuurlijk zocht ik het citaat op. Het bleek de slotpassage te zijn van een welbekende toespraak van Maarten, Zoals je een kopje oppakt, zo is je leven. Ik had er zelf ooit een boekje in versvorm van gemaakt:

V
 

Als je ziet

dat er akelige dingen gebeuren

 – dat zie je in deze wereld

waar wij in leven onophoudelijk –
kun je daar iets aan doen,
voor zover jij daartoe in staat bent.
Maar je bent niet almachtig,
je kunt het niet tegelijk goedmaken,
je kunt er alleen bijblijven,
je niet afwenden –
ook van waar je het oneens mee bent,
waar je boos over bent
en misschien wel terecht boos,
maar blijf erbij.
Want anders wend je je af,
en het is akelig
als je je afwendt
als je het niet meer wilt
als je zegt:
‘… nou wil ik er niks meer over zeggen.’
Dat kán niet,
je moet altijd door,
steeds dieper –
tot je daar bent
waar het ophoudt,
waar alle tegenstellingen ophouden,
ook in jezelf.
Dan ga je merken
dat er geweldige macht is in de wereld,
een geweldige kracht
die zo ontzettend groot is,
daar kun je geen voorstelling van maken.
Die is er altijd
en jij hoort daarbij.
En jij kunt jezelf laten veranderen.
Je hoeft er niets aan te doen
dan er open voor te zijn,
dan ervan te weten –
en te kunnen zeggen:

‘niet mijn wil geschiede, maar uw wil.’

Maarten Houtman
Vogelenzang, 11–13 oktober 1996, zondagmorgen

Zie ook: Zeven poëtische sessie-toespraken

Hein Zeillemaker, 30 juni 2024

  Toespraak van de maand - juni 2024

                                HANNA MOBACH, The Lovers, 1997. Houtskool op papier, 64x49cm

Wat heb ik met oorlog te maken

Ik heb het vaak gedacht en tegelijk geweten dat het onzin is. Natuurlijk heb ik ermee te maken, maar als dat zo is moet ik mijn hele leven veranderen en dat kan ik niet.

Of wil ik het niet?

Een angstaanjagende vraag.

Maar ik zal er toch op in moeten gaan voordat ik dood ga. Waarvoor was ik anders op aarde. Al het andere waar je je druk over kunt maken verdwijnt in verhouding daartoe in een afgrond die je niet kunt dichten.

Ga er maar op in, uitstel is afstel.

Hoe zouden anderen hiermee omgaan? Uitstel. Wat zij doen is hun zaak.

Waarschijnlijk hetzelfde uitstel als van mij.

Als ik nu ga… Alweer denken.

Nu…

 

We kunnen proberen er samen zó op in te gaan dat er toch iets verandert. Hoe, wanneer? Is dat nog van belang?

 

Maarten Houtman (convocatie voor het tao-zen weekend van mei 2003)

Toespraak van de maand - mei 2024

        groene sprinkhaan - foto: Rien Heukelom

 
 Het ongewetene

Op de vierde ochtend van een taozen-vijfdaagse in Huissen, in december 2002, vertelde de toen 83-jarige Maarten Houtman hoe hij zijn toespraken inging. Heel praktisch eigenlijk. Hoe hij eerst het ‘ongewetene’ ruimte gaf door zijn volle aandacht te richten op achtereenvolgens zijn adem en de energie in zijn lichaam – en dan pas op wat er zich vóór hem ontvouwde. Te weten: een groep nieuwsgierige leerlingen plus een radiator, die hij dankzij die voorbereiding kon zien als verschijningsvormen van datzelfde ongewetene.

Simpelweg gadeslaan hoe je bent, wat er in je lichaam gebeurt, dat is kennelijk de ingang. Alleen maar kijken, ook naar de gevoelens, gedachten en grote vragen die daarmee kunnen opkomen. Steeds opnieuw. Als ik Maarten goed begrijp ligt daar de sleutel om blijvend voeling te krijgen met het mysterie waaruit we geboren zijn. Maar ook om te begrijpen hoe onbelangrijk we eigenlijk zijn, en hoe groot tegelijkertijd onze verantwoordelijkheid is. Pardon? Voor mij persoonlijk ligt dat begrijpen nog niet om de hoek, heb ik het idee. Maar ik ben benieuwd.

Simon Kneppers, 30 april 2024

 Toespraak van de maand - april 2024

 Hanna Mobach, wandobject; brons. Still uit de live-uitzending van haar uitvaart op 7 maart j.l.

 Doorlaatbare kunst

Wie ons volgt op taozen.nl, weet dat wij al jaren Maartens toespraken combineren met beelden van het werk van zijn vrouw, Hanna Mobach (en ook met foto's van derden). Het is alsof die beide uitingen elkaar bevruchten. Maarten hoorde je ook regelmatig zeggen: “Hanna is met precies hetzelfde bezig als ik…”

Toen deze keer de toespraak ‘Doorlaatbaar zijn’ langskwam, moest ik als vanzelf denken aan een foto van een van haar kunstwerken, vertoond in een fotopresentatie van haar leven tijdens de uitvaart op 7 maart j.l. Het was een beeld dat me heel erg ontroerd had, door z'n subtiliteit, door z'n eenvoud, door z'n kracht – Hanna kon met ‘stillevens’ goochelen... tot het een en al bruisende intensiteit was.

En vertoont dit kunstwerk ook niet de doorlaatbaarheid waar Maarten het in zijn toespraak over heeft? Ik citeer: “Het gaat eigenlijk om een doorlopend gevoel voor de stilte en het wezenlijke in alles. Zodat je niet meer afhankelijk bent van een bepaalde toegang.”

Hoewel ik het werk van Hanna goed ken – ik heb haar website gebouwd – had ik deze compositie van haar nooit gezien. Het was een verrassing... betoverend. En ik vroeg me af: ziet dat "doorlopende gevoel voor de stilte en het wezenlijke in alles", er dan zó uit – om het plat te zeggen. Wij willen ons er zo graag een voorstelling van maken. Of moet je beelden dan juist weglaten – zoals de Islam beweert? En is mijn ontroering bij dat beeld ook geen stemming, waar Maarten het over heeft? In plaats van een doorlopend gevoel, zoals hij het verwoordt? Maar... zijn woorden ook niet een ‘voorstelling’?

“Ik kan het jullie niet vertellen, je moet het zelf ontdekken,” zei de grote verteller dan zelf.

Hein Zeillemaker

 Toespraak van de maand - maart 2024

 

Hanna Mobach, Bladversiering uit ‘Tao-zen, de weg van niet-dwang'

 

  Maartens laatste toespraken omvatten eigenlijk alles wat wij al die jaren bij hem konden beluisteren. Zijn woorden hebben de zachtheid van een mens die geen enkele eis stelt aan het leven, ook niet aan jou – waardoor ze heel gemakkelijk bij je binnenkomen, als de fluistering van een geliefde. Hij spreekt vanuit zijn persoonlijke ervaring, vanuit zijn bewogenheid met ons en vanuit een leven lang mediteren – “een zeepbel,” zei hij, ons shockerend. Maar de volgende dag legt hij het gelukkig uit

 

zie: onvoorwaardelijke-liefde, Mennorode, zaterdagmorgen 26 augustus 2006

 

Hanna op het terras van café-restaurant De Kievit aan de Schellingwouderdijk in Amsterdam

                                    op 4 augustus 2005 (foto: Rien Heukelom)                                               

 In memoriam Hanna Mobach 1934-2024

In de vroege ochtend van 28 februari jl. is Maartens weduwe Hanna in haar slaap overleden. Hanna groeide op in het familiebedrijf Mobach te Utrecht, dat keramische werken maakte en verkocht. Van hieruit ontwikkelde zij zich tot keramisch beeldhouwer. Ze kreeg van verschillende gemeenten en instellingen opdrachten voor beeldhouwwerken.


In 1975 leerde Hanna Maarten kennen. Ze illustreerde twee van zijn boeken en haar werk siert al jaren beide websites die aan het werk van Maarten gewijd zijn. Maarten en Hanna woonden bijna 35 jaar in een flat in de Molenwijk te Amsterdam. Naast beeldhouwer was Hanna ook een begenadigd tekenaar, bedreven in het gebruik van verschillende tekenmaterialen. Heel wat leerlingen van Maarten hebben thuis werk van haar aan de muur hangen.

 

 

 

 

 

 Hanna Mobach: Elzenkatjes (1985)

 

 

 

 

 Het bestuur van de stichting Zen als leefwijze