Overpeinzingen bij ‘Het moment van conceptie’

Saske van der Eerden, ‘Kissing Couple XXL‘, 2017.
Noordzeekanaal, Hempontplein, hoogte 10m. Foto: Aloys Baets, 17-06-2020 12:53

door Aloys Baets

Een paar maanden geleden werden de toespraken van de laatste sessie in Eefde – juli 1991 – op  www.maartenhoutman.nl ter beschikking gesteld. Ik was zelf geen deelnemer aan deze sessie, althans ik herinner mij er niets meer van. Naar aanleiding van een gesprek met Eva Wolf de avond tevoren, ging Maartens inleiding de volgende dag over ‘Het moment van conceptie’.
Ik vond en vind het een heel bijzondere toespraak, die ik aan een vriendin, die niets met zen heeft, heb toegestuurd.

Hoe wonderlijk het leven is bleek deze week weer, toen ik het boekenweekgeschenk van 2020 las. Annejet van der Zijl vertelt het waar gebeurde en ongelooflijke verhaal van ‘Leon & Juliette’.
Leon is een Nederlander, die 18 jaar oud in 1818 naar Charleston afreisde om daar een bestaan op te bouwen. Daar aangekomen bij zijn contactpersoon, James Magnan, een plantagehouder met veel slaven, werd hij meteen dodelijk ziek van de gele koorts en werd verzorgd door Juliette, een slavinnetje van negen jaar oud. Tegen elke verwachting overleefde hij. In zijn dagboek schrijft hij over Juliette: "Wie de liefde van zulk een vrouw genieten mag, moet zich meer dan mens voelen."
Twee jaar later koopt hij haar voor een hoge koopsom. Later trouwt hij in het geheim met haar en weet haar en hun kinderen naar Nederland te smokkelen.

Constantin Brancusi, ‘Le commencement du monde‘, 1924.
Brons. Kröller-Müller Museum

Maar nu komt het en daar ligt het verband met de conceptie en de matrix, waar Maarten over vertelt. Hoe was de conceptie, waar Juliette uit voortgekomen is? Vanaf 1808 was de internationale slavenhandel verboden. De enige manier om aan nieuwe slaven te komen was dus om ze zelf te 'produceren’. De prijs van jonge slavinnen in de vruchtbare leeftijd schoot omhoog en de eigenaren zorgden ervoor dat deze slavinnen zo snel mogelijk zwanger werden.
De moeder van Juliette raakte op vijftienjarige leeftijd in verwachting van een tweeënvijftigjarige koopman, waarschijnlijk een zakenvriend van plantagehouder Magnan, die haar eigenaar was. Dat er uit zo'n verbinding en de eruit voortvloeiende conceptie een wezen als Juliette zou voortkomen is dan toch niets anders dan een godswonder! En dat geeft dus voor mij aan wat voor een mysterie de conceptie is.

Voor wie de toespraak beluistert: aan het eind van de tekst van de toespraak staan nog enkele vragen en antwoorden.
De volgende dag (woensdag) komt Maarten nog terug op de conceptie in een inleiding van ± 15 minuten met als titel ‘Waarheid is een land zonder paden’.
Voor de luisteraar: ook aan het eind van deze tekst staan nog enkele vragen en antwoorden. Dus deze inleiding hoort er eigenlijk ook nog bij.

Kanttekening bij een kussentje

door Hein Zeillemaker

Rond 1980 begon Maarten Houtman al het gesprokene tijdens zijn sessies - zijn inleidingen én de gesprekken - op de band op te nemen.
Vooreerst was het idee dat de deelnemers, thuisgekomen van de sessie, de opnamen nog eens rustig konden beluisteren en zo ook hun eigen bijdrage 'met andere oren' konden horen.
Maar het zal voor Maarten toen al duidelijk geweest zijn, dat het gesproken woord bij meditatie een bijzonder vitale functie zou kunnen vervullen - zoals hij dat ook bij Krishnamurti gewend was.
Zo voegde hij een nieuw element toe aan de zen traditie waarin hij stond. In zijn eerste inleiding voor de Sterrelaangroep^[1] drukte hij dat als volgt uit:
“Of je nu spreekt of luistert, het dwingt je om je rekenschap te geven van wat er aldoor in je omgaat. Zodat we, hoop ik, met z’n allen op het spoor komen van onze eigen werkelijkheid.”

Een nieuwe ontwikkeling deed zich voor, toen een deelnemer aan de vijfdaagse van juli 1986 de bandopnamen tot een boekje verwerkte, dat werd uitgegeven onder de naam 'Meditatie vraagt de hele mens'. Het was een nog provisorische uitgave, die ook niet meer te verkrijgen is.
Maar het bracht toen meer mensen op het idee teksten van de toespraken, die hen geraakt hadden, te gaan bewerken.
Maarten werd toen kritischer, hij merkte dat ze er hun eigen interpretaties in gingen leggen.
Dat is een probleem dat zich - zoals hij tijdens zijn sessies vaak heeft gezegd - altijd weer voordeed waar navolgers de inspiratie, die zij aan de bron vernamen, aan derden wilden doorgeven. En waar eindeloze misverstanden uit voortgekomen zijn...
Maarten kwam vervolgens met een aantal richtlijnen, en sprak zijn voorkeur uit voor één vaste bewerker, die zo dicht mogelijk bij het gesproken woord zou blijven.

Intussen was Klaaske Fokkens met haar omvangrijke taak begonnen om van alle op de band vastgelegde toespraken van Maarten een digitale transcriptie te maken, veelal inclusief de erop volgende gesprekken. De schat aan materiaal die dat opleverde, zou een vruchtbare voedingsbodem zijn voor meer uitgaven - tot en met de omvangrijke afdeling 'Sessietoespraken’ op www.maartenhoutman.nl nu.

Toen zo de weg vrij was voor meer schriftelijke uitgaven, werd midden jaren negentig een serie boekjes gepland onder de naam ‘Tao-zen Cahiers, integrale teksten van meerdaagse sessies'.
Maarten was als vormgever nauw bij de voorbereiding betrokken. Hij stelde een kleurenpalet samen voor de reeks en koos voor de omslag de 'Tao cirkel' van zijn vrouw Hanna Mobach - die zij in één beweging van de borstel met inkt op rijstpapier had gezet.
Het eerste deel verscheen in 1996, onder de titel 'Van binnenuit leven, toespraken en gesprekken zevendaagse juli 1995'. ^[2]

De 'Tao-zen Cahiers' zijn later als e-Book uitgaven voortgezet.

In de aanloop van deze uitgave, vroeg Maarten aan Hanna om, speciaal voor deze serie, een logo te ontwerpen in de vorm van een meditatiekussentje.

Maarten zei wel eens dat Hanna, met haar kunst, en hij, met z’n meditatie, eigenlijk met precies hetzelfde bezig waren. Want hoe raak je als beeldend kunstenaar aan de ‘essentie’ van een meditatiekussen? Is dat ook niet … meditatie?
“Je dringt pas tot de essentie door, als zowel de diepere als de direct aan de oppervlakte liggende wijze van zich uitdrukken tot je doordringen,” zei Maarten in zijn toespraak 'Beide werelden verenigen' over de stemmingen waarin bomen kunnen verkeren.^[3]
“Dat betekent een aandacht en een zorgvuldigheid, die niet zomaar aangewaaid komen. Dat is een gevolg van meditatie, van ingaan op alles wat zich voordoet, en beseffen dat er in het heelal, in de kosmos, bepaalde ritmes zijn.”

De onderstaande prent - die gebruikt is voor de Toespraak v/d maand mei 2020^[4] - is een collage van twaalf voorstudies die Hanna voor dit 'Tao-zen kussentje' maakte. Het geeft als het ware een beeld van haar zoektocht naar de essentie van het meditatiekussentje, waarbij ze telkens de inkt met haar penseel op het rijstpapier liet uitvloeien - totdat ze tevreden was.

Hanna Mobach, Z.t., 1996. Zwarte inkt op rijstpapier, 90 x 61 cm

Na die reeks probeersels, kwam het gevraagde logo er zo uit te zien:

Hanna Mobach,Tao-zen kussentje (1995)

Uiteindelijk zou dit sierlijke meditatiekussentje hét symbool worden voor 'Tao-zen' - de door Maarten Houtman ontwikkelde meditatievorm, waarin de oorspronkelijke zenmeditatie gecombineerd wordt met de energie-oefeningen van het taoïsme. En waar, tijdens de bijeenkomsten en sessies, het 'jezelf ontdekken in de dialoog' zo'n vitale rol zou spelen.

---

[1] Jezelf ontdekken in de dialoog, 10 september 1988
[2] Bij de stichting ‘Zen als leefwijze’ zijn nog exemplaren van dit boekje te verkrijgen. Het kost inclusief verzendkosten € 5,-. Als je een email stuurt naar klaaske@taozen.nl dan sturen we je het boekje op, met nota, die je na ontvangst kunt betalen.
[3] Beide werelden verenigen, Eefde juli 1990, woensdag
[4] Waarom wij zitten, Huissen april 1992, dinsdag.

Je liefde voor het alleen-zijn

De zang van de oude vertelster Imah over de Heren van Bestemming en die van het Lot.

‘Heel lang geleden, toen de grote verteller nog droomde en alles uit zichzelf gebeurde, schrok hij van het lijden dat hij zag. Hij besloot degenen die moesten lijden van een inzicht te voorzien, dat hen duidelijk zou maken waarom ze het moesten ondergaan. En ook hoe zij, nog langer geleden, hetgeen ze nu als lijden ervoeren zelf hadden gewild, opdat de grote voorzegging die alles op aarde en onder de hemel omvatte, zou kunnen worden vervuld.
Ieder mens had een Lot, dat zorgvuldig werd bijeengegaard door de Heren van het Lot, die hun werk deden aan de oever van de rivier van de Vergetelheid onder leiding van de Heren van Bestemming, diep onder de aarde, waar de eerste oorzaken niet verstoord konden worden door het vergankelijke licht van de zon, en alles nog onderscheiden was naar z’n eerste staat.’

Metrostation Waterlooplein, 02-04-2020 18:52

‘Daar, diep onder de aarde, werd ook bepaald met wie je je in het leven kon verbinden, afhankelijk van je eigen richting, die door je Bestemming werd bepaald, en de richting van de ander of de anderen, met wie je door die richting al verbonden was, al was het niet zeker dat je die herkennen zou, omdat het vergankelijke leven onder de zon je vaak weinig tijd liet om jezelf te herinneren.
Door jezelf te herinneren werd je Bestemming bewust en daarmee de richting waarin je wilde gaan, al wist je niet waartoe het gaan in die richting zou leiden.
Maar je moest voor het jezelf herinneren je leven zo inrichten dat je erbij stil kon staan, niet gehinderd door wat je dacht dat eigenlijk eerst nog moest gebeuren. Of je je leven wel zo zou inrichten en wanneer je ertoe kwam vertelde het verhaal niet.’

Metrostation Waterlooplein, 02-04-2020 18:52

‘Later als de rivier van de Vergetelheid door de lange gang van geboorte en dood omhoog stroomde en ieder die geroepen was zich in de stroom begaf om onder de zon, afgekoeld door de nacht, z’n leven te leiden, verdween de herinnering aan de Bestemming en het Lot en leken de verbintenissen en gebeurtenissen toevallig, of bijeen horend volgens de voorstellingen van de vergankelijke mens die in het voorlopige, zonder z’n richting te beseffen, z’n verwarde dromen droomde.’

Reguliersbreestraat, 02-04-2020 18:12

‘Omdat maar heel weinig mensen hun leven zo inrichten dat ze zichzelf herinneren, blijven ze steeds dezelfde dingen herhalen. Waarom zouden ze het ook anders doen?’

Nes, 02-04-2020 18:28

‘Maar als je jezelf wel herinnerde kwam het moment dat je besefte dat alle ontmoetingen en verbintenissen, nieuwe, oude en heel oude, niet meer waren dan een hulp om de grote verteller te vinden en zó dichtbij Hem te komen dat je het komende verhaal in jezelf voelde opkomen tegelijk met Hem. 

Dan veranderde je leven zó dat je de verbintenissen, ook die van heel vroeger, liet voor wat ze waren.
Je luisterde naar het ‘ervoor’, waardoor je afstandelijk leek voor de anderen om je heen door je liefde voor het alleen-zijn.’

Dam, 02-04-2020 18:34

Foto's: Emilie van de Raa, gemaakt tijdens een late namiddag wandeling door het centrum van Amsterdam – dat er verlaten bij ligt vanwege de corona-crisis. 

 

---

Uit: Maarten Houtman, Mythisch verhaal over het leven en lijden van de mens – het bovenstaande is een letterlijke weergave van de in de tekst verwerkte citaten.

---

Uitvoering: Hein Zeillemaker

Surfen op het ‘hier en nu’

 door Simon Knepper

Inleiding van zaterdag 2 november 2019 bij Taozen-groep ‘Tao-zen oefenen’

Toen ik een jaar of 17 was kreeg ik voor mijn verjaardag mijn eerste, eigen boekje over Zen kado: de ‘Inleiding tot het Zenboeddhisme’ van professor D.T. Suzuki.
Vond ik geweldig fascinerend en ik begreep er niks van, behalve dat de schrijver waarschijnlijk heel geleerd was.
Maar al gauw kwamen gelukkig andere mensen langs. Alan Watts, Robert Pirsig met zijn geweldige ‘Zen en de kunst van het motoronderhoud’, maar ook Krishnamurti en Vimala Thakar en Karlfried Graf Dürckheim.

Wat die gemeen hadden is dat ze allemaal luid en duidelijk wezen op het hier en nu als de enige toegangsweg tot, laten we zeggen, het Onnoembare.
Zen, ging ik zo geleidelijk aan begrijpen en ook ervaren, is levenskunst en echte levenskunst houdt in dat je leert hier en nu te leven.

Zo denk ik er nog steeds over, en die overtuiging is inmiddels sterker dan ooit. Maar de afgelopen maanden heb ik wel veel nagedacht over de vraag: wat bedoel ik dan eigenlijk met ‘hier en nu leven’? En waarom vind ik het zo belangrijk, wat geeft het me?

Dat ‘hier en nu’ is iets heel vreemd en ongrijpbaars. Tijd en ruimte zijn onscheidbaar, weten we sinds Einstein, en in het verlengde daarvan zijn ook hier en nu onscheidbaar. ‘Hier’ is altijd ‘nu’ en ‘nu’ is altijd ‘hier’. Hedendaagse natuurkundigen kunnen je uitleggen dat de vraag Wat gebeurt er nú op de planeet Venus? ’zinloos is. Even zinloos als Wat gebeurt er hiér op planeet Venus? Elk ‘hier’ heeft kennelijk zijn eigen ‘nu’. Voor mij een verbluffende en mateloos fascinerende gedachte.

Wat de zaak nog mysterieuzer maakt, is dat ‘hier’ en ‘nu’ niet alleen onscheidbaar zijn, maar zich ook niet laten fixeren. Het hier en nu is een continue stroom, een soort rivier, en rivieren kun je per definitie niet fixeren om er optimaal mee in contact te komen. Hier en nu leven heeft blijkbaar niet te maken met iets stilzetten, iets vasthouden of isoleren.

Hier en nu leven is beslist óók niet dat we ons verleden uitwissen. Ik denk ook dat we dat helemaal niet kunnen, zolang we mentaal gezond zijn. Bovendien: je verleden uitwissen zou voor sommige mensen misschien voordelen hebben, maar het betekent ook dat alles verdwijnt wat je in dat verleden hebt geleerd.
Daarmee zou het heel onverstandig zijn. Als we hier ons verleden zaten uit te wissen, liepen we straks buiten onmiddellijk onder de eerste beste auto.

Daar komt bij dat we ons meeste recente verleden, datgene wat we net hebben beleefd, continu bij ons dragen in ons werkgeheugen en ons kortetermijngeheugen. Dat helpt ons te handelen. Voor dat datzelfde handelen is het nodig dat we voortdurend op de meest nabije toekomst anticiperen. Terwijl ik deze zin voorlees zie ik de volgende woorden al, en ben ik me ervan bewust dat er nog meer zinnen komen. En gelukkig maar, want daar kan ik bijvoorbeeld mijn intonatie op afstemmen.
Dat even vasthouden van het nabije verleden en anticiperen op de nabije toekomst hebben we gemeen met alle levende wezens. Het is inherent aan leven. Letterlijk ‘in het moment leven’ kúnnen we dus eenvoudigweg niet.

Waarmee ik nogmaals terug ben bij de beginvraag: Wat bedoel ik dan met hier en nu leven? Mijn antwoord is, uiteindelijk: ik heb geen flauw idee. Maar dat is geloof ik niet iets om wakker van te liggen. Want het goede nieuws is: tegelijk weet ik heel goed wat het is, hier en nu leven. Het gebeurt me vrij geregeld. Vaak genoeg in elk geval om te weten dat het niks bijzonders is, laat staan iets ingewikkelds. Ik denk alleen dat het zich niet in woorden laat vatten.

Nog meer goed nieuws: dat ik steeds zekerder denk te weten wat het allemaal niet is. Ik zei al: hier en nu leven kan volgens mij niet betekenen dat je verleden wordt gewist. Het kan ook niet betekenen dat je niet meer anticipeert op de toekomst. Prima, dat mag dan zo zijn, maar er is gelukkig nog meer over te zeggen. Het hier en nu leven dat ik bedoel, en dat wél kan, houdt in dat je niet de bril van het verleden op je neus hebt en ook niet de bril van de toekomst. Dat je je niet laat meeslepen en sturen door emoties die vastzaten aan gebeurtenissen uit het verleden, en ook niet door al die belangen die te maken hebben met het voor de toekomst veiligstellen en verstevigen van je ego. Met alles wat je niet werkelijk bent en wat er dus niet werkelijk toe doet.
Voor mij betekent hier en nu leren leven niks anders dan leren dáár alert op te zijn: op het feit dat je onbewust of halfbewust voor de zoveelste keer een van die gekleurde brillen hebt opgezet. En dan zo’n bril meteen weer even afzetten, zonder treurnis of zelfverwijt.
Zulk hier en nu zijn ervaar ik zelf als een soort surfen. Jezelf ontspannen staande houden op een rollende golf (ik stel me voor dat geoefende surfers dat zonder gerichte inspanning doen), en elke keer als je in het water bent gedonderd gewoon weer vrolijk op die plank gaan staan. Niks meer, niks minder.

Ten slotte: Waarom is op dié manier hier en nu leven belangrijk? Simpel, denk ik. Omdat het de enige manier is om jezelf en je omgeving tot hun recht te laten komen. En tegelijk: om je opgenomen te kunnen voelen in de levende werkelijkheid, die dan steeds weer even nieuw blijkt te zijn als dragend en ondoorgrondelijk.